…Stójmy! - jak cicho! - słyszę ciągnące żurawie, Których by nie dościgły Źrenice sokoła; Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,
Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła. W takiej ciszy! - tak ucho natężam ciekawie, Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła.
Adam Mickiewicz "Stepy Akermańskie"
Wilno – kraina baroku
* * *
Kościół św. Kazimierza
Pierwsza świątynia barokowa w Wilnie, ufundowana w 1604 roku jako wotum kanonizacji św. Kazimierza (1602 r.). Kościół został zniszczony przez wojska Napoleona (magazyn zboża), pod zaborem został przekształcony w cerkiew, na pocz. XX w. w kościół luterański, a w okresie sowieckim tu mieściło się Muzeum Ateizmu. Dzisiaj świątynia należy do jezuitów.
Cechą szczególną kościoła jest kopuła z wysoką latarnią zwieńczoną mitrą.
Kosciół św. Teresy
Jeden z najpiękniejszych i najdroższych „pomników kwitnącego wczesnego baroku w Wilnie”. Budowa kościoła była gestem istotnie magnackim, bo wykonany jest ze szwedzkiego piaskowca, granitu i marmuru. Kościół wyróżnia się okazałością i luksusem.
Przy kościele wzniesiony klasztor karmelitów bosych, którzy opiekowali sie obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej, odlewali świece, słynęli z warzenia najsmaczniejszego piwa w Wilnie, też z fundowania stypendiów dla studentów medycyny oraz z opieki nad sierotami.
W kościele od czerwa 1935 do maja 1936 roku była przechowywana urna z sercem Marszałka Piłsudskiego wraz z trumną jego matki Marii Piłsudskiej z Billewiczów.
Kaplica św. Kazimierza (Katedra)
Klejnot wileński, przepiękna barokowa kaplica ufundowana przez Wazów, jako mauzoleum dla św. Kazimierza. Wykonana z czarnego i czerwonego marmuru, zdobiona techniką stiukową. M. in. w tej kaplicy po raz ostatni spotkali się Filomaci i Filareci dzień przed aresztem.
Kościół św. Ducha
Jeden z najokazalszych zabytków dojrzałego i późnego baroku.
Jedyny kościół w Wilnie, w którym msze święte się odprawiają w języku polskim. Pod kościołem znajdują sie ogromne dwukondygnacyjne podziemia, które kryją około 2000 zmumifikowanych zwłok, przypuszcza się, że są to ciała zakonników, ofiar powstań, dżumy oraz żołnierzy napoleońskich.
Już w XIV w. w Wilnie osiedli dominikanie, założyli klasztor i zbudowali pierwszy kościółek. Dzisiejsza świątynia pochodzi z XVII w., a przepiękne rokokowe wnętrza z XVIII w.
W latach 1987-2005 znajdował się tu oryginał obrazu „Jezu, ufam Tobie”, później przeniesiony do Sanktuarium Miłosierdzia Bożego.
Kościół św. Piotra i Pawła
Najcenniejszy zabytek Wilna, zwany „perłą baroku wileńskiego”. Pierwszy kościół zbudowany za murami miasta. Ufundowany przez wielkiego hetmana litewskiego Michała Kazimierza Paca, jako wotum zwycięstwa nad wojskiem rosyjskim i kozackim w poł. XVII w.
Świątynia zwana „białą symfonią” i „teatrem świata”. Kościół nie zawiera pozłaceń i marmuru, które są tak charakterystyczne dla „baroku wileńskiego”. Wnętrza wykonane techniką stiukową. Kościoł liczy ponad 2 tysiące rzeźb, które są dziełem Pietra Pertiego, a przepiękna ornamentyka, wykonanej przez Giovanniego Gallego.
Kościół Wniebowstąpienia Pańskiego (Misjonarzy)
Zbudowany w XVII w. na tzw. Górze Zbawiciela. Bardzo elegancka i subtelna późnobarokowa świątynia. Prawdopodobnie, był to jeden z najpiękniejszych kościołów na terenach Rzeczyspospolitej w XVII-XVIII w.
Brama Bazyliańska
Najpiękniejsza brama Wilna z rozkołysaną fasadą w stylu rokoko z XVIII w., autorem jest J. K. Glaubitz. Za bramą znajduje się unicki kościół św. Trójcy oraz klasztor bazylianów, miejsce, gdzie był więziony Adam Mickiewicz.
Kościół św. Janów
Dzieło Jana Krzysztofa Glaubitza. Jeden z najpiękniejszych kościołów Wilna z falująca rokokową fasadą. To druga świątynia, która została zbudowana tuż po chrzcie Litwy.
Od dawna kościół pełni funkcje nie tylko sakralne, ale reprezentacyjne, w XIV w. została założona jedna z pierwszych szkół parafialnych. Miejsce dysputów, kazań, uroczystych przywitań królów. W tym kościele Sarbiewski bronił doktorat przed Władysławem IV Wazą. W czasach jezuitów było tu więziene dla nieposłusznych studentów, a w XIX w. organistą był Stanisław Moniuszko. W czasach sowieckich kościół był zamknięty, zdewastowany, urządzono magazyn papieru.
W 1993 r. papież Jan Paweł II spotkał się z przedstawicielami inteligencji, profesorami Uniwersytetu Wileńskiego.
Kościół św. Katarzyny
Przepiękny kościół późnobarokowy z XVIII w., uważa się, że jest typowym przykładem tzw. „baroku wileńskiego”, z charakterystycznymi wysmukłymi wieżami. Obecnie jest to centrum kultury Wilna, bo w kościele odbywają się koncerty, a w podziemiach wystawy.